J.J. Rousseau, bilimin filizlendiği ve Fransız Devrimi’nin gerçekleşmesiyle başlayan batılılaşma ve aynı zamanda da milyonlarca insanın Afrika’dan Batı Yarım Küre’ye taşındığı ve köleleştirildiği dönem olan Aydınlanma Döneminin önemli düşünürlerinden biridir. Eğitim ve bilim hakkında günümüze kadar etkisini yitirmeyen fikirler öne süren Rousseau eğitimi, insanın doğasında var olanı ortaya çıkarmasına rehberlik eden bir süreç olarak tanımlamaktadır. Ona göre insan, birey olunca mutluluğa kavuşur ve bu süreç ancak eğitimle mümkündür. İnsanın doğası gereği iyi olduğunu düşünen Rousseau, eğitimde yönlendirmenin yanlış olduğunu, çocuğun erken yaşlarda doğanın eğitimine bırakılmasının en doğru yöntem olduğunu, onun doğadan kopuşunu ise “bozulma” olarak tanımlayarak eğitimde natüralist yaklaşımı benimsemektedir.
Rousseau, döneminde uygulanan eğitimi şu şekilde eleştirir: “Bize eğitim veren insanların bizim için çizdiği yol ile yaratılışımıza uygun olan yol zıt yönleri işaret ettiğinde ise ruhi karışıklıklar yaşıyoruz. Yürümemizi istedikleri yolun sonu bize mutluluk getirmeyecek, ancak diğer yolda yürümemiz için de teşvik edilmiyoruz. Bütün hayatımız boyunca böyle çarpıştığımız ve dalgalandığımız için kendi kendimizle uyuşamadan ne kendimiz için ne de başkaları için iyi işler yapamadan hayatımızı tamamlıyoruz.”
Rousseau, eğitimin amacının insanları meslek sahibi yapmaktan ziyade insan yetiştirmek olması gerektiğini düşünmektedir. Öğrenme eyleminin çocuğunun bilişsel gelişimine bağlı olarak sabırla ve acele etmeden yapılması gerektiğini söyler. Bu sebeple öğrenme eyleminde zaman kaybetmenin, bazen daha çok kazandıracağını savunur.
Bilimsel gelişmelerin önem kazandığı dönemde Rousseau erdemli olmanın öneminin kaybedildiğinden de şikayetçidir. Bu durumu ise şöyle belirtmektedir:
“Her tarafta açılmış büyük kurumlarda, birçok masraflarla yetiştirilen gençlere, asıl ödevlerinden başka, öğretilmeyen şey yoktur. Çocuklarımız kendi dillerini bilmezler ama hiçbir yerde konuşulmayan başka diller öğrenirler; anlamlarını zor anladıkları mısralar düzerler, doğruyu yanlıştan ayırt etmesini bilmezler ama onları, aldatıcı düşünce oyunlarıyla kimsenin anlayamayacağı bir duruma sokmak sanatını edinirler; mertlik, hakseverlik, fedakârlık, insanlık, yiğitlik kelimelerinin ne olduğunu bilmezler, güzel yurt sözü̈ kulaklarına hiç çalınmaz.”
Peki, Rousseau bilim düşmanı mıdır?
Hayır, aksine Rousseau bilimin kötü amaçlarla kullanılmasını eleştirerek erdemli olmayı savunmaktadır. Çünkü Rousseau’nun eğitim anlayışı çocuğun sadece bilişsel, duyuşsal ve psikomotor gelişimini değil tüm bunların ahlak ile bütünleştirilmesi sonucu iyi insan olmasını amaçlamaktadır. Geçmişten günümüze kadar bilimsel gelişmelerin kötü amaçlı kullanımlarına şahit olmanın acı sonucu olarak kaybettiğimiz erdemli insanı tekrardan diriltmenin gereğini iliklerimize kadar hissetmekteyiz. Sisteme adapte olacak “eleman” yetiştirmenin başarı olarak tanımlandığı bir dönemde bize insan olmanın bilincini ve görevlerini hatırlatacak kişilere gerçek değeri veriyor muyuz? Yoksa sonu gelmeyen hırs ve rekabet içinde sürüklenerek dipsiz bir kuyunun içine mi çekiliyoruz?
“Artık bir insanın namuslu olup olmadığına değil, bir sanata kabiliyeti olup olmadığına bakılıyor; bir kitabın yararlı olması değil, iyi yazılmış olması isteniyor. Parlak zekâ insanı bütün nimetlere kavuşturuyor; erdem ise hiçbir şeref getirmiyor. Güzel söylevlere yüzlerce armağan veriliyor; güzel eylemlere ise hiçbir şey verildiği yok. Ama söyleyin, bu akademinin birincilik vereceği söylevlerin en iyisinin kazanacağı şeref, bu armağanı ortaya koymuş olmanın şerefiyle kıyaslanabilir mi?” diye soruyor Rousseau.
Peki ne yapacağız?
Bilim mi yoksa erdem mi?
Üçüncü bir yol mümkün.
Bilim, toplum içindir ilkesi doğrultusunda yaşamak ve yaşatmak mümkün.
Birini tercih etmeden ikisiyle de yola devam etmek mümkün.
Yazar
Elif VELİOĞLU
Kaynakça
Bahadır, O. “Jean-Jacques Rousseau, Bilime Karşı mıydı?” Cumhuriyet Bilim Teknik, (2012).
Burkaz, V. “Platon ve Rousseau’da İnsan Doğası Bağlamında Eğitim”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 2, S. 2, (2014): 101-112.
Rousseau, J.J. (2015). Bilim ve Sanatlar Üzerine Söylev.
Yazarın Diğer Yazılarına Bakabilirsiniz
